Osman Erbil isimli yurttaş, 24 kişilik bir grupla Aydınlık Gazetesi ve üyesi olduğu İşçi Partisi’nin bazı yöneticilerinin gözaltına alınmasını protesto etmek için ABD Büyükelçiliği önünde basın açıklaması yapmak istemelerinin engellenerek gözaltına alınması ve yasadışı gösteriye katılmak suçundan hapis cezasına mahkûm edilmesi nedeniyle kişi özgürlüğü ve güvenliği ile toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme haklarının ihlal edildiğini ileri sürerek Anayasa Mahkemesi’ne başvurdu.

Başvurucunun toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının ihlal edildiğine karar veren Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) gerekçeli kararı Resmi Gazete’nin bugünkü sayısında yayımlandı.

Yüksek Mahkeme, başvurucunun keyfi ve yasal bir dayanağı olmaksızın gözaltına alındığı ve 13 saat süre ile kişi özgürlüğünden alıkonulduğu şikayetinin AYM’nin yetkisinin başlamasından önce gerçekleştiği ve sona erdiği gerekçesiyle zaman bakımından yetkisizlik nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verdi. Başvurucunun basın açıklaması nedeniyle TCK’nın görevi yaptırmamak için direnme hükmünü içeren 265. Maddesinden 5 ay hapis cezasına mahkum edilmesini Anayasa ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin ihlal edildiğini savunduğunun anımsatıldığı gerekçede, ifade özgürlüğünün demokratik ve çoğulcu bir toplumdaki öneminin, toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı için de geçerli olduğu kaydedildi.

Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının çoğulcu demokrasilerin gelişmesinde elzem olan farklı düşüncelerin ortaya çıkması, korunması ve yayılmasını güvence altına aldığının vurgulandığı gerekçede, çoğulculuğun, hoşgörü ve başkalarının düşünce ve inançlarına saygı duymanın demokratik toplumun vazgeçilmez özelliklerinden olduğu belirtildi.

Gösteri yürüyüşü

Toplanma hakkının amacının şiddete karışmayan ve fikirlerini barışçıl bir şekilde ortaya koyan bireylerin haklarının korunması olduğu, bunun dışında toplantının veya gösteri yürüyüşünün hangi amaçla yapıldığının bir öneminin olmadığının belirtildiği gerekçede, “Bir toplantı ve gösteri yürüyüşünün yasadışı olması veya yasalara aykırı olarak düzenlemesi tek başına toplantı veya yürüyüşün barışçıl niteliğini ortadan kaldırmaz. Dolayısıyla halka açık yerde yapılan her türlü gösterinin günlük hayatın akışında belli bir karışıklığa sebep olabileceği ve olumsuz tepkilere yol açabileceği açıktır. Bu durumların varlığı toplantı hakkının ihlal edilmesini haklı gösteremez” denildi.

Gözaltı

Barışçıl bir gösteri sırasında yapılanların veya gösteri sonrasında katılımcılara yönelik soruşturma ve cezalandırmaların toplantı hakkının kullanılmasını sınırlayan davranışlar olarak kabul edilebileceğine dikkat çekilen gerekçede, “Barışçıl amaçlarla bir araya gelmiş kalabalıkların toplantı hakkını kullanırken kamu düzeni açısından tehlike oluşturmayan ve şiddet içermeyen davranışlarına devletin sabır ve hoşgörü göstermesi çoğulcu demokrasinin gereğidir. Başvurucunun, protesto amacıyla basın açıklaması yapan grupla birlikte gözaltına alınarak toplantının dağıtılmasının toplanma hakkına yönelik bir müdahale olduğu açıktır. Bununla, toplanma hakkının sadece kullanılması sırasında değil kullanılmasından sonraki muamelelerinde hak üzerinde sınırlayıcı etkisi gözetildiğinde başvurucu hakkında açılan kamu davası sonucunda neticeten beş ay hapis cezasına hükmedilmesi, hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilmiş olsa dahi toplanma hakkında yönelik bir müdahale kabul edilmelidir” değerlendirmesine yer verildi.

Hak ihlali

Barışçıl bir gösteri nedeniyle cezai yaptırım tehdidi altında bulunmanın kural olarak meşru amaçları gerçekleştirmek için gerekli görülen önlemler ile barışçıl toplanma hakkı arasındaki dengeyi sağlamadığının belirtildiği gerekçede, “Başvurucunun, barışçıl bir gösteri olmasına rağmen yasadışı olması gerekçesiyle beş ay hapis cezasına mahkûm edilmesinin, hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilmiş olsa dahi, başvurucuyu ceza tehdidi altında tutmaya devam etmesi ve kararın caydırıcı etkisi nedeniyle ölçülü olduğu söylenemeyeceği gibi Anayasada belirtilen kamu düzeni ve milli güvenliğin sağlanması için gerekli olduğu da söylenemez. Bu bağlamda, başvurucunun toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı ile kamu düzeni ve güvenliğinin korunması arasında dengenin sağlanamadığı tespit edilmiştir. Başvurucunun Anayasa ile güvence altına toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının ihlal edildiği sonucuna varılmıştır” denildi.