IŞİD (Irak Şam İslam Devleti), 11 Mayıs 2013’te Hatay’ın Reyhanlı ilçesinde 52 kişinin öldüğü, 146 kişinin yaralandığı bombalı saldırı ile Türkiye’nin gündemine oturdu. Ankara’dan yapılan açıklamalarda IŞİD, “Esad yönetimine karşı savaşan bir grup” olarak yorumlanırken Türkiye’ye direkt bir tehdit olarak değerlendirilmiyordu. Suriye ve Irak’ta geniş bir bölgeyi ele geçiren IŞİD, 2014 yılında hilafet ilan etti. Hilafet ilanının hemen ardından örgütün yayın organı DABIK’ta IŞİD lideri Ebu Bekir Bağdadi’nin “hicret” çağrısı yayımlandı. Bağdadi, hicret çağrısına yanıt vereceklerin, anne-babaları, eşleri, çocukları ve kardeşleriyle gelmelerini, gelecek herkese yetecek kadar ev olduğunu; herhangi bir nedenle ‘hicret’ edemeyeceklerin de, bulundukları yerlerde cemaatler oluşturmasını, halifeye topluca biat edilmesini ve hicretin gerçekleşmesi için çalışmalarını istiyordu.

ÇAĞRIYA ON BİNLERCE KİŞİ KARŞILIK VERDİ

IŞİD’in ele geçirdiği bölgelerdeki kan donduran yöntemlerle gerçekleştirdiği katliamlara karşın Bağdati’nin “hicret” çağrısına Türkiye ve dünyanın çeşitli ülkelerinden karşılık verip örgüte katılan on binlerce kişi oldu. Kimileri tek başına, kimileri ise eş ve çocuklarını da alarak IŞİD’e gitti.

ANKARA’NIN GÖBEĞİNDE HİLAFET BAYRAKLARI

2012 yılı başlarında Ankara’nın İsmetpaşa ve Sincan mahallelerinde entarileri ve hilafet bayrakları ile dolaşan gençleri görmek mümkündü. Sosyal medya hesaplarında yer alan fotoğraflar ve bilgilerden Hacıbayram’da, örgütün militan toplamak için kullandığı IŞİD bayrakları asılı barakalar olduğu, bu barakaları IŞİD’in Türkiye’deki önemli isimlerinden ‘Ebu Hanzala’ kod adlı Halis Bayancuk’un ziyaret ettiği görülüyordu. Hacıbayram’da “İslam Okulu” adı altında küçük çocuklara eğitim ve ardından “İslam karnesi” verildiği de paylaşımlardan anlaşılıyordu. Keza Konya’da kılınan toplu namazların ardından IŞİD’e katılmak üzere yola çıkan gruplar CHP eski Konya Milletvekili Atilla Kart tarafından gündeme taşınmıştı. Ankara ve Konya’nın yanı sıra Adapazarı merkez, Gebze-Yalova-Karamürsel, İzmit, Konya, Kırıkkale, Kırşehir, Bingöl, Adıyaman, Diyarbakır, İstanbul, Adana ve Bursa’dan binlerce kişi yalnız ya da eş ve çocukları ile Irak ve Suriye’ye giderek IŞİD’e katıldı.

IŞİD’LİLERİN IRAK VE SURİYE’DE DOĞAN BEBEKLERİNİN DURUMU

IŞİD saflarında yer almak için Türkiye’den gidenlerin sayısı konusunda kamuoyuna açıklanan resmi bir veri bulunmuyor. 2014 ve 2017 yılları arasında IŞİD’e katılan Türkiyeli erkeklerin büyük bölümünün çatışmalarda öldüğü, uluslararası terör araştırmaları kuruluşlarının yanı sıra gayri resmi olarak da kamuoyunun gündemine taşındı. Çocukları/gelinleri yanlarına torunlarını da alıp IŞİD’e katılan, en azından torunlarını geri getirmek için emniyet birimleri ve Dışişleri Bakanlığı ile temas kuran ailelerin açıklamaları konunun ciddiyetini ortaya koyar nitelikteydi. Maddi imkânları olan bazı aileler, kaçakçılar ya da yerel grup önderleriyle temasa geçerek yakınlarını bölgeden çıkartıp Türkiye’ye getirilmelerini sağladılar.

2018 YILINDA 730 BEBEK SURİYE TOPRAKLARINDA DOĞDU

IŞİD kurallarına göre, eşleri öldükten sonra kadınlara hamilelik olasılıkları da hesaba katılarak 130 gün ‘yas tutma’ hakkı tanınıyor. Çatışmada ölen bir savaşçının “dul eşi” IŞİD’in belirlediği ‘muhacir’lerden biri ile evlendiriliyordu. Bu nedenle Türkiyeli eşinden çocukları olan Türkiyeli kadınlar, yeni eşlerinden de çocuklar dünyaya getirdi. Uluslararası Radikalleşme Çalışmaları Merkezi’nin (ICSR) geçen yılki raporuna göre, sadece 2018 yılında 19 ülkeden 730 bebek, Irak ve Suriye topraklarında dünyaya geldi. IŞİD, bu çocukları beş yaşından itibaren şeriat ve askeri eğitime alıyor.

KADIN VE ÇOCUKLAR HAPİSHANE VE BAKIM MERKEZLERİNDE

Irak’ın, IŞİD’ten (Aralık 2017) temizlenmesi sürecinde ulaşılan kadın ve çocuklar ülkenin farklı yerlerinde hapishane ve çocuk gözetim merkezlerine konuldu. Irak yönetiminin açıklamalarına göre, halen Bağdat’ta cezaevinde 10 farklı ülkeden bin 250’i aşkın kadın ile 800’e yakın çocuk bulunuyor. Çocukların yaş aralıkları en küçüğü 7 aylık en büyüğü 17. Aktif olarak suça karıştığı belirlenen IŞİD’li kadınlar Irak Mahkemeleri’nde yargılandı. Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı 16 kadın hakkında idam kararı çıktı. Kadınlardan 4’ü idam edildi. Ankara’nın Bağdat ile yaptığı görüşmeler neticesinde 12 kadının idamı durduruldu.

HAPİSHANELERDEKİ KADINLARIN DURUMU

Gazete Duvar’ın Dışişleri kaynaklarından edindiği bilgilere göre, halen Bağdat’taki hapishanelerde “kimlik tespiti” yapılmış Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı 400’e yakın kadın ile 280’i aşkın çocuk bulunuyor. Ankara, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı kadınların Türkiye’de yargılanmaları için Irak makamları nezdinde görüşmeler sürdürülüyor. Ancak bu konuda bir ilerleme sağlamadı. Bağdat yönetimi ile müzakereleri, Dışişleri, İçişleri ve Adalet Bakanlığı’ndan yetkililer sürdürüyor. Bağdat, IŞİD saflarından teslim olan kadınları “terör” suçlusu kapsamında yargılıyor. Ancak Irak ve Türkiye arasında suçluların iadesini kapsayan anlaşmaya, “terör suçları” dâhil değil. Bu nedenle Irak Türkiyeli kadınların iadesine yanaşmıyor. Ancak, Ankara ile Irak arasında, “Türkiyeli kadınların” Irak’tan çıkarılmalarına yönelik müzakereler sürüyor ve bu kadınlar için bir kereye mahsus düzenleme yapılabilme olasılığı masada. Bağdat, Irak’ta hapishanelerde tutulan yaklaşık 320 Türkiyeli erkek IŞİD’linin ise iadesine sıcak bakmıyor.

ÇOCUKLARIN İADE SÜRECİ: KİMLİK TESPİTİ, MÜZAKERE, DNA TESTİ, ANNE ONAYI

Ankara-Bağdat hattında “çocukların” iadesi için sürdürülen görüşmeler sürecinde, Türkiye’den giden yetkililer “Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı” olduğunu beyan eden kadın ve çocukları hapishane ve çocuk gözlem evinde ziyaret etti. Türkiye’nin Irak büyükelçiliği de kadın ve çocuklara “giyim/hijyen malzemesi” temin etti. Ankara’dan Bağdat’a giden Türk yetkililerin çantalarında ailelerin bildirimi çerçevesinde hazırlanan nüfus kayıtları, istihbarat kaynaklarının çalışması ile hazırlanan bir liste vardı. Bu liste üzerinden Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olduğunu beyan eden kadın ve çocuklarla görüşüldü. Ancak, 100’e yakın çocuk da Irak’ta IŞİD denetimindeki bölgelerde dünyaya gelmişti. Ankara ile Bağdat arasında varılan anlaşma gereği çocukların iadesi öncesinde “Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olduğunu beyan eden kadınlar ve çocuklarına” DNA testi yine eş zamanlı Türkiye’deki akrabalarıyla da eşleştirilen tarama testleri yapıldı. Numuneler hem Bağdat yetkili makamları hem de Ankara’da Adli Tıp Kurumu’nda değerlendirildi. Testler tamamlandıktan sonra Irak makamlarınca yeniden müzakerelere başlandı. Bağdat’tan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olduğu kesinleşen çocukların iadesi için şartlı onay çıktı. Ekim 2018’te “hasta/özel bakıma muhtaç/yetim” 17 çocuk Türk makamlarına teslim edildi. Çocuklar Bağdat’tan çıkarılmadan önce annelerinden çocuklarının “Türkiye’ye gitmelerine izin verdiklerine yönelik belge” imzalattırıldı. Mayıs ayında da 188 çocuk Türkiye’ye getirildi. Süreçte Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı da Türkiye’ye iade edilen çocuklara sağlık ve psikolojik destek sağlanması için çalışma yürüttü. Yetkililer, çocuklar Türkiye’ye getirilmeden önce Aile ve Sosyal Politikalar bakanlığının uzmanları ile “travma konusunda uzman bir psikiyatrist ve ekibiyle” ön çalışma başlattı.

ANNE TÜRKİYELİ BABA DEĞİL: ÇÖZÜM ULUSLARARASI HUKUKTA

Ankara Bağdat hattında sürdürülen müzakerelerde, Türkiye vatandaşı eşleri öldükten sonra, farklı bir tabiiyete mensup IŞİD’liler ile dini nikaha zorlanan kadınların bu kişilerden dünyaya getirdikleri bebeklerin tabiiyetinin durumuna ilişkin henüz bir ilerleme sağlanamadı. Örneğin, Türkiyeli ölen eşinden iki çocuğu olan ve halen Irak’taki hapishanede tutulan anne, başka bir ülkenin vatandaşından olan çocuklarının da diğer çocuklarıyla birlikte Türkiye’ye iadesini istiyor. Bu çocukların durumu şimdilik “uluslararası hukuk” kapsamında değerlendiriliyor. Yetkililer, Çeçen ya da Fas kökenli bir IŞİD’linin ailesinin de Türkiyeli bir kadından doğan “torunlarının” akıbetini öğrenmek için Irak makamları ile girişimlerde bulunabileceğine dikkat çekiyor. Bu nedenle Türkiye’ye öncelikli olarak getirilenler anne ve babası Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olduğu DNA ve aile üyelerinden yapılan tarama testleri ile kesinleşen çocuklar oldu.

YAŞ ARALIĞI, ŞERİAT VE ASKERİ EĞİTİM ALIP ALMADIKLARINA GÖRE TERAPİ

Çocuklarla ilgili, yaş aralığı, şeriat eğitimi alıp almadıkları ve silahlı eylemlerde bulunup bulunmadıkları temel alınarak terapi programları hazırlandı. Türkiye’ye getirilen çocuklar Ankara’da Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’na bağlı bir merkeze yerleştirildi ve rehabilite süreçleri başlatıldı. Çocuklar şu anda devlet koruması altında. Velayet ve kimlik kartlarına ilişkin hukuki süreç halen devam ediyor. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı velayetler kesinleştikten sonra ailelerle bire bir görüşmeler yapacak. Ankara’nın hedefi ebeveynlerinin aldıkları karardan dolayı ileriki yaşamlarının olumsuz etkilenmemesi için çocukların hızla eğitim ve sosyal hayata kazandırılmalarının sağlanması. Bunun için öncelik çocukların eğitim yaşamlarına devam etmeleri. / DUVAR