Asıl sebep, ABD büyükelçiliğinin Kudüs’e taşınması, Kuzey Kore’yle doğrudan görüşülmesindeki akılcılık, hatta Rusya’nın saldırganlığına karşı Başkan’la çok açıkça ayrı düşmeleri değildi. Nihayetinde, Dışişleri Bakanı Rex Tillerson’ın salı günü işini kaybetmesine sebep olan şey, geçen yıl Donald Trump’a (ve temsil ettiği geniş kapsamlı bir kişilik çatışmasına) ‘moron’ demesi oldu.
Bu hamle, daha geniş bir tasfiye sürecinin başlangıç işareti olabilir. Cumhuriyetçi Parti yetkilileri, Başkan Trump’ın tarzını ılımlı hale getirmeye çabalayan danışmanlarını dinlemekten bıktığını ifade ediyor. Şimdiyse aynı yetkililer, Trump’ın artık işleri kendi beğendiği gibi yürüteceğini söylüyor.
‘TRUMP KENDİ BİLDİĞİ GİBİ DAVRANACAK’
Bir Cumhuriyetçi vekil, “Başkan’ın sabırlı bir adam olmadığı ortada. Şimdi sabrı gerçekten taşmak üzere ve işleri kendi bildiği gibi yapacak” diyor. Vekil, bu durumun Cumhuriyetçi Parti’nin sonbahardaki ara seçimlerde Kongre’deki çoğunluğunu elinde tutabilmesi konusunda ne anlama geldiğinden endişeli. “Başkan onların yolunu denedi ve gördükleri hoşuna gitmedi. Şimdi, kendi yolunu denemeye çalışacak” diyor.
Trump, ABD’nin dünya çapında acil ilgi gerektiren onlarca sıcak bölgeye müdahil olduğu bir dönemde, eski enerji şirketi CEO’sunu [Tillerson] Twitter üzerinden kovdu ve öyle görünüyor ki, danışmanlarını bir kenara bırakıp yola kendi bildiği şekilde devam etmek konusunda kararlı. Tillerson birkaç saat sonra konuştu; ancak, Trump’ın CIA Direktörü Mike Pompeo’nun istihbarat şefliğinden baş diplomatlığa geçiş yapacağını ilan etmesinden sonra açıklama yaptı.
TILLERSON ÖNCEDEN BİLİYORDU
Trump’çı standartlar açısından bile, Tillerson’un düşüşü çok dramatik oldu. Beyaz Saray Genel Sekreteti John Kelly, Dışişleri Bakanı’yla diplomatik bir görevde bulunduğu sırada, cuma günü yaptığı telefon görüşmesinde, görevden alınacağını ima etmişti. Bir Beyaz Saray yetkilisine göre, Kelly, ısrarla Tillerson’dan yolculuğunu sona erdirmesini ve ABD’ye dönmesini rica etti.
Tillerson’ın ekibinde çalışanlar ise ilk başta, Trump’ın hamlesinin onu şaşırttığını ve durumdan, bir yardımcısının kendisine Twitter mesajını göstermesiyle haberdar olduğunu söyledi. Yardımcıları, Trump’ın haberi tweet atarak duyurması öncesinde Dışişleri Bakanı’nın neden kovulduğunu bilmediğini belirtiyor. Beyaz Saray, kendi anlattığı hikâyeyle çelişen bir Dışişleri Bakanlığı sözcüsünü de zaman kaybetmeksizin işten çıkardı.
Tillerson’un ayrılışı, Trump’ın yörüngesinde yaşanan en son kopuş. Pazartesi günü, Trump’ın kişisel asistanı John McEntee Beyaz Saray’dan kovuldu; CNN kanalı, McEntee’nin Trump’la ilgisi olmayan mali sorunlar nedeniyle soruşturulduğunu öne sürdü. (Salı günü, Trump’ın yeni seçim kampanyası için kurulan büro, McEntee’nin seçim çalışmalarına üst düzey bir görevde dahil olacağını duyurdu.) Geçtiğimiz hafta, milyoner bir Demokrat olan ekonomi baş danışmanı Gary Cohn, Beyaz Saray’dan ayrıldığını duyurdu. Bundan bir hafta önceyse, Beyaz Saray iletişim direktörü Hope Hicks görevini bıraktığını açıkladı.
YABANCI DİPLOMATLARI ŞAŞIRTIYORDU
Başkan Trump, dış politika meselelerinde defalarca Tillerson ile çatışmaya girdi ve çoğu zaman da, Amerika’nın dünyadaki elçisi olması için ExxonMobil’den göreve getirdiği adamı azarladı. Tillerson da kendi adına aynı şeyi yaptı, Trump’ın Beyaz Saray’ıyla sık sık çelişti. Yabancı diplomatlar, bazen Tillerson’un ABD adına konuşup konuşmadığı noktasında emin olamadılar.
Bunun son örneği, Tillerson’a eski bir casusun [İngiltere’de] zehirlenmesi olayında Rusya’nın sorumluluğu olup olmadığı sorulduğunda gerçekleşti. Tillerson Rusya’ya karşı suçlamalarda bulundu. Trump ise bunun sorumlusunun Rusya veya başka birileri olabileceğini söyledi ve Beyaz Saray Sözcüsü Sarah Huckabee Sanders da bir suçlamada bulunmayı reddetti.
Bundan önceki günlerde, Tillerson, Kuzey Kore ile görüşmeler konusunda Başkan’la çelişkiye düştüğünde Trump epey gerilmişti. Ve bunun da öncesinde, ikili, çelik ve alüminyum vergileri , İsrailliler ile Filistinliler arasındaki görüşmeler, küresel iklim değişikliği anlaşması ve Dışişleri’ndeki personel düzeyleri gibi konularda anlaşmazlıklar yaşamıştı. Trump, Senato’ya, Dışişleri Bakanlığı programlarını yüzde 25 oranında küçülten bir bütçe önermişti.
‘MORON’ İDDİASINI HİÇ YALANLAMADI
Trump ile Tillerson arasında iniş-çıkışlı bir ilişki olduğunu söylemek ziyadesiyle diplomatik olurdu. Trump, Tillerson’u fazla temkinli gördü. Tillerson ise Trump’ın, kendisinin diplomatik çabalarına hazırlıksız olduğunu düşünüyordu ve meşhur bir özel sohbetinde açıksözlülükle, ona ‘moron’ demişti. Trump bu hakareti nedeniyle, Tillerson’a bu sözleri geri alan bir tekzip yayınlamasını emretti; Tillerson bir açıklama yaptı ama NBC News’un bu hakarete dair özel haberini yalanlamadı.
Şimdi Tillerson Dışişleri Bakanlığı’nın yedinci katında bulunan ahşap döşeli ofisini topluyor ve devlet yönetimine katılışından 14 ay sonra, tekrar özel hayatına dönüyor. Salı günü mesai bitiminde, Pompeo’nun Senato’dan onay alması için beklerken, görevini yardımcısına teslim etmeyi planlıyordu. Tillerson, Mart ayı sonuna dek görevinin başında olacağını söyledi.
TILLERSON-MATTIS-MCMASTER MUHALİF BİR CEPHE OLMUŞTU
Pompeo’yla birlikte, Trump kendisine daha güçlü bir müttefik edinecek. Kansaslı eski kongre üyesi, Trump’la olan günlük danışma görüşmelerinde, Tillerson’un asla uğraşmadığı derecede rahat bir ilişki yarattı. Trump Pompeo’yu seviyor ve ikili Amerika sınırlarının dışında olan bitenlere dair sert bir bakış açısını paylaşıyor. İkili özellikle de İslamcı radikallerin yol açtığı tehdit konusunda endişe duyuyor. Dahası, Müslümanları kışkırtıcı bir söylem ve politikaların hedefi haline getirmekten kaçınmıyorlar.
Bu durumun, Trump’ın daha geniş çaplı ulusal güvenlik politikası açısından ne anlama geleceğini bekleyip göreceğiz. Tillerson, kovulma haberleri patlak verdiğinde Afganistan’da sürpriz bir ziyaret gerçekleştirmekte olan Savunma Bakanı Jim Mattis ile genelde uyumlu çalışıyor ve politikaları ılımlı hale getiren bir faktör olarak görülüyordu. Trump kendisini genellikle Tillerson, ve Mattis’in ortak muhalefetiyle karşı karşıya buldu ve çoğu kez, işten kovulacağı konuşulan Ulusal Güvenlik Danışmanı H.R. McMaster’ın da muhalefetiyle karşılaştı.
Bütün bu olanlar, Trump’ın ilk görev yılında onu koruyan korkuluklar olmaksızın, kendi iç sesine güvenmesini gerektirecek. Bu tarz, seçim kampanyasında işine yaradı ve buna tarza geri dönmek için sabırsızlanıyor: Cumartesi gecesi Pittsburgh yakınlarında düzenlediği, kampanya tipi gürültülü miting, yakında olacakların bir göstergesiydi. Ancak bu, Beyaz Saray Durum Odası’nda** çok tehlikeli bulunabilir.
*Makalenin orijinali TIME dergisinde yayımlanmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
** Beyaz Saray Durum Odası (White House Situation Room): Beyaz Saray’ın bodrumunda bulunan, ABD yönetiminin iç ve dış meselelerde en önemli kararları alıp toplantıları yaptığı belirtilen büyük konferans salonu.
Philip Elliott
DUVAR –