Filistinli direniş gruplarının 7 Ekim’de İsrail’e karşı başlattığı operasyonda esir aldığı sivil ve askerlerin serbest bırakılması için uluslararası girişimler sürerken, Hamas da İsrail hapishanelerindeki Filistinli tutsakları gündeme getirdi.
İsrail hapishanelerinde binlerce Filistinli bulunuyor ve bu kişilerin serbest bırakılması Filistinli silahlı grupların yanı sıra insan hakları aktivistlerinin de temel taleplerinden biri.
İsrail hapishanelerinde kaç Filistinli var?
7 Ekim saldırısı öncesi İsrail hapishanelerinde en az 6 bin Filistinli bulunuyordu. Filistin kaynaklarına göre, söz konusu tarihten bu yana, en az 870 Filistinli daha tutuklandı.
Filistinli siyasi tutsaklar, işgal altındaki Filistin topraklarında ve İsrail sınırları içinde bulunan 23 hapishane ve gözaltı merkezinde tutuluyor.
İsrail merkezli insan hakları grubu B'Tselem'e göre aralarında çocukların da olduğu en az bin 131 Filistinli, "idari tutukluluk" kapsamında hapishanelerde tutuluyor.
"İdari tutuklululuk, İsrail'in Filistinlileri suçlamadan veya yargılanmalarına izin vermeden süresiz olarak tutmasını sağlayan uygulamadır." (Filistinli Esirlerle Dayanışma Ağı - Addameer)
Filistinli Nael Barghouti, 43 yıldır tutsak
The Middle East Eye'a göre, İsrail hapishanelerinde bağımsız iki devletin kurulmasını ve iki ülke arasında normalleşmeyi hedefleyen 1993-Oslo Anlaşmaları'ndan önce tutuklanan 22 Filistinli tutsak da var.
Ramallahlı 66 yaşındaki Nael Barghouti, İsrail hapishanelerinde en uzun süre kalan Filistinli tutsakların başında geliyor. 1978'de İsrail'e saldırmakla suçlanan Barghouti, 2011'de esir alınan İsrailli asker Gilad Şalit'in serbest bırakılması için yapılan esir takası anlaşmasının bir parçası olarak serbest bırakılmadan önce 33 yıl hapis yattı.
2014'te yeniden tutuklanan Barghouti, toplamda 43 yıldır hapishanede bulunuyor.
İsrail, 559 Filistinliyi en az bir kere müebbet hapis cezasına çarptırdı. En uzun ceza 2003'te tutuklanan ve 67 kez müebbet ile 5 bin 200 yıl hapis cezasına çarptırılan İzzeddin el-Kassam Tugayları komutanı Abdullah Barghouti'ye verildi.
Koşulların oldukça kötü olduğu İsrail hapishanelerinde, Addameer'e göre, 1967'den bu yana 237 Filistinli hayatını kaybetti.
Hamas 'esir takası' istiyor
İzzeddin el-Kassam Tugayları Sözcüsü Ebu Ubeyde 16 Ekim'de yaptığı açıklamada esir sayısının 200 ile 250 arasında olduğunu, bunların 200'ünün Kassam Tugayları'nın elinde, geriye kalanların ise diğer Filistinli grupların elinde olduğunu kaydetti.
Hamas'ın eski liderlerinden Halid Meşal da esirler karşılığında İsrail hapishanelerindeki 6 bin erkek ve kadın esirin serbest bırakılmasını talep etti.
İsrail esir sayısını peyderpey güncelliyor
Filistin direniş gruplarına göre esir sayısı, 200 ile 250 arasında. İsrail ordusu ise ilk günlerde 126 olarak açıkladığı esir sayısını sırasıyla 155, 199 ve en son da en az 203 olarak güncelledi.
İsrail'e göre 100'den fazla kişiyse kayıp. Bunların esir mi alındığı yoksa hayatını mı kaybettiği henüz doğrulanamadı.
İsrail kamu yayın kuruluşu Kan'ın askeri kaynaklara dayandırdığı haberine göre, aralarında 60 yaş üstü 20 kişinin de bulunduğu 203 kişi Gazze'de rehin tutuluyor. Esirler arasında 19 çocuk da bulunuyor.
Esirler arasında çok sayıda çifte vatandaş var
Esirler arasında aralarında çifte vatandaş olanlar da var. Esir alındığı doğrulanan 11 Tayland, 2 Meksika, 3 Brezilya, 3 Almanya, 1 Nepal ve 1 İngiltere vatandaşı bulunuyor.
The Guardian'a göre esirler arasında tek bir aileden 10 kişi de var: 60 yaşındaki Lilach Kipnis ve 65 yaşındaki eşi Eviatar, Lilach'ın kız kardeşi Shoshan Haran, eşi Avshalom Haran, kızları Adi Shoham, eşi Tal Shoham, sekiz ve üç yaşındaki iki çocukları Naveh ve Yahel Shoham, Avshalom'un kız kardeşi Sharon Avigdori ve kızı Noam Avigdori.
Gazeteye göre esirler arasında Kanada doğumlu feminist aktivist 74 yaşındaki Vivian Silver, Holokost tarihçisi 75 yaşındaki Alex Dancyg, emekli Arapça öğretmeni 75 yaşındaki Ada Sagi, İspanya'nın Bask özerk bölgesinden Iván Illarramendi ve Şili vatandaşı eşi Loren Garcovich ve 21 yaşındaki Fransa-İsrail vatandaşı Mia Schem de var.
Esirler arasında kaç asker bulunuyor?
İsrail ordusu, esir alınan askerlerin net sayısını açıklamıyor. Ancak Washington Post, en az 11 askerin esir alındığını yazdı. Esir askerlerden kimlik bilgileri belli olanlar ise şöyle: Roni Eshel, Liri Elbag, Ron Sherman ve Karina Ariev.
Al Arabiya'ya konuşan Hamas'ın eski liderlerinden Halid Meşal, örgütün elinde esir olarak tutulan çok sayıda İsrail askeri bulunduğunu ve bu sayının İsrail'deki tüm Filistinli tutukluların serbest bırakılması için pazarlık yapmaya yeteceğini söyledi.
Meşal, daha önce esirler arasında Gazze Tümeni'nden yüksek rütbeli subayların da olduğunu açıklamıştı.
Hamas Siyasi Büro Başkan Yardımcısı Salih el-Aruri ise, "Elimizde İsrail'deki tüm esirlerimizin serbest kalmasını sağlayacak esirler var" dedi.
İsrail'e göre esirler 'Gazze Metrosu'nda
İsrail'e göre esirler, Gazze'ye götürüldü ancak tam olarak nerede oldukları bilinmiyor ve bu durum kurtarılmalarını zorlaştırıyor. İsrail askerlerinin "Gazze Metrosu" olarak adlandırdıkları Gazze'nin altındaki tünellerde birçok kişinin tutuluyor olabileceği düşünülüyor.
İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, emekli bir general olan Gal Hirsch'i İsrail'in rehineler ve kayıp kişilerle ilgili koordinatörü olarak atadı.
Katar'dan esir takası için temaslar
Görüşmeler hakkında bilgi sahibi bir kaynak Reuters'a yaptığı açıklamada, Katarlı arabulucuların Hamas tarafından alıkonulan İsrailli kadın ve çocukların serbest bırakılması karşılığında İsrail hapishanelerindeki 36 Filistinli kadın ve çocuğun serbest bırakılması için pazarlık yapmaya çalıştıklarını söyledi.
ABD ve Almanya gibi ülkelerin vatandaşlarının serbest bırakılması için Türkiye'den yardım istediğini belirten Dışişleri Bakanı Hakan Fidan 17 Ekim'de yaptığı açıklamada Türkiye'nin yabancıların, sivillerin ve çocukların serbest bırakılması için Hamas ile görüştüğünü duyurdu.
Yıl yıl takas anlaşmaları
Takas anlaşmaları, Filistinli esirlerin İsrail hapishanelerinden serbest bırakılmasının başlıca yollarından biri olarak görülüyor. Filistinli gruplar ve Hizbullah (Lübnan) geçmişte İsrail'le birçok kez takas anlaşması yapmıştı.
- 1968 yılında kaçırılan bir El Al uçağının 12 İsrailli yolcu ve mürettebatı 37 Filistinli mahkumla takas edildi.
- 1971 yılında El-Fetih Hareketi, esir alınan İsrailli asker Shmuel Rosenwasser ile hapisteki üyelerinden Mahmoud Bakr Hijazi'yi takas etti.
- 1983 yılında İsrail, 6 esir İsrail askerinin serbest bırakılması karşılığında güney Lübnan'daki Ensar Esir Kampı'nda bulunan 4 bin 500'den fazla mahkumu ve İsrail hapishanelerinde bulunan çok sayıda mahkumu serbest bıraktı.
- 1985 yılında Cibril Anlaşması olarak bilinen anlaşma uyarınca İsrail, 3 İsrail askeri karşılığında bin 150'den fazla mahkumu serbest bıraktı.
- 1996 yılında Hizbullah ile İsrail arasında varılan anlaşma sonrası 2 İsrail askerinin cenazesine karşılık 123 militanın cenazesi teslim edildi. Hizbullah ayrıca İsrail'in desteklediği Güney Lübnan Ordusu'na bağlı 17 milisin cenazesini, Lübnanlı 45 tutsak karşılığında iade etti.
- 2004 yılında Hizbullah'ın elindeki İsrailli iş insanı Elhanan Tannenbaum ve 3 İsrail askerinin cenazesine karşılık İsrail 436 tutsağı serbest bıraktı.
- 2008 yılında Hizbullah'ın elindeki İsrailli iki askerin cenazesi karşılığında İsrail başta Samir Kuntar olmak üzere tutuklu 5 Hizbullah militanını, 200 Lübnanlı ve Filistinlinin cenazelerini teslim etti.
- 2009 yılında İsrail, üç yıldır Gazze'de Hamas tarafından esir tutulan İsrailli asker Gilad Şalit'in iki dakikalık yaşam kanıtını içeren bir kaset karşılığında işgal altındaki Batı Şeria ve Gazze'deki hapishanelerinden 20 Filistinli kadın mahkumu serbest bıraktı.
- 2011 yılında esir takası anlaşması çerçevesinde, Şalit karşılığında hapishanelerdeki bin 27 Filistinli tutsak serbest bırakıldı.
Kaynak: CNN, Washington Post, WAFA, Jerusalem Post, Haaretz ve Middle East Eye
BİANET